Waarom hebben we eigenlijk wiskunde?

Net zoals elders in het onderwijslandschap, speelt wiskunde in het Steineronderwijs een prominente rol. Leerlingen spenderen heel wat tijd in de schoolbanken aan lessen wiskunde. En, zoals ook elders in het onderwijslandschap gebeurt, komt elke leerling zo nu en dan wel eens aandraven met de gedachte: ‘Waarom hebben we eigenlijk wiskunde?’, of ‘Meester, is het nu eigenlijk wel nuttig wat we leren tijdens de lessen wiskunde?’

Binnen het steineronderwijs wordt het wiskundeonderwijs klassiek in drie fasen
onderverdeeld. De eerste fase loopt van de eerste tot de vijfde klas. Dat is de fase van het leren rekenen, waarbij de leerkracht steeds de leefwereld van het kind tot centrale inspiratie neemt.

De tweede fase loopt van de zesde klas tot eind eerste graad. In de eerste graad van de middelbare school zijn we als leraar voornamelijk bezig met een solide basis te leggen binnen het vak, maar meer nog met het geven van zekerheden. Meningen vliegen wel eens de klas rond in een eerste of tweede middelbaar, maar eigenlijk zijn die leerlingen net op zoek naar vaste grond onder hun voeten. Feitenkennis speelt daarom een belangrijke rol in ons volledige curriculum. Tijdens de wiskundelessen uit dat zich vooral in het leren nakomen van afspraken. Voorbeelden hiervan zijn de systematiek van de wiskundige taal, het terugvinden van eenvoudige patronen in theoretische en praktische oefenmomenten en het aanleggen van het streven naar nauwkeurigheid en exactheid. Werken aan goede gewoontes is een cruciale taak van de wiskundeleraar.

Vanaf de tweede graad van het middelbaar wordt er geleidelijk aan maar steeds meer een beroep gedaan op de eigen creativiteit en het vinden van eigen oplossingswegen. Dat is de derde fase. Leerlingen worden uitgedaagd om zich bewust te worden van hun eigen vermogens en identiteit en om het kwalitatieve en analyserende denken te ontwikkelen. Hulpmiddelen hierbij zijn bijvoorbeeld:

·       het inzetten van systematiek in het denken (orde, niet overslaan van stappen, …) wat het concentratievermogen bevordert,

·       het zich leren houden aan strikte afspraken in het denken.

Daarnaast komen ook metacognitieve processen aan bod: reflecteren op eigen wiskundige activiteiten, resultaten op juistheid controleren, …

Wiskunde is in deze zienswijze een helper die meewerkt aan het tot bloei komen van het individu. Als je je daar als leraar van bewust bent, dan gaat het over veel meer dan alleen maar over getallen en letters, bewijzen en oefeningen, toetsen en taken! Het objectieve karakter van het vak heeft als doel innerlijke zekerheden – zelfvertrouwen – op te bouwen. De solide basis in de eerste graad kan als steunpilaar worden gezien om de individuele tempel van het leven op te bouwen; die tempel, dat is een vrijdenkende, volwassen mens. Daarnaast biedt wiskunde een kans om los te komen van het concrete materiële en om een opening te creëren voor aan andere, niet-materiële dimensie van de werkelijkheid.

Als het goed is, dan kom je in de wiskunde geregeld bij een punt waarop concrete voorstellingen niet meer volstaan om de leerstof te bevatten. Een heel dankbaar voorbeeld daarvan is de projectieve meetkunde, die we in de steinerscholen in de derde graad behandelen. Door het punt ‘oneindig’ mee in je denken en in je bewijsvoering mee op te nemen, ontstaan er kruisverbanden met filosofie, met moraliteit, eventueel zelfs met spiritualiteit. Dat is ook bij uitstek het punt waarop leerlingen de schoonheid van de wiskunde kunnen beleven.

‘Meester, is het nu eigenlijk wel nuttig wat we leren tijdens de lessen wiskunde?’ – ‘Ja!’,
maar natuurlijk slechts als een onderdeel het hele curriculum, waar wiskunde evenwaardig is aan Frans of biologie, aan toneelspel of boetseren.

Kevin Caestecker
Leraar wiskunde en wetenschappen